Deel II van De moord op Commendatore heeft ‘Metaforen verschuiven’ als ondertitel. Nu is Murakami vrij goed met metaforen (van afgelebberd cliché tot beeldspraken als een cryptogram) maar hier betreedt hij weer nieuw terrein.
Bij Metaforen denk ik onvermijdelijk aan de film Il Postino, waarin Pablo Neruda op een Italiaans eilandje belandt tijdens een periode van ballingschap en een verliefde postbode leert dichten (oneerbiedig samengevat).
Ik was op zoek naar een paar scenes over metaforen die me als memorabel zijn bijgebleven, en toen vond ik zowel een Italiaanse versie met ondertiteling, als een Engels nagesynchroniseerde.

Onvermijdelijk zijn Pablo en de postbode anders in het Engels dan in het Italiaans. Ze zeggen hetzelfde, en toch is het anders. Daarmee vormt het een vrij goede metafoor voor een vertaling. Een vertaler verwoordt hetzelfde, maar ontkomt niet aan de sfeer die ingebakken in zijn/haar eigen taal, en evenmin aan zijn/haar eigen stem.
Je zou een vertaler ook kunnen beschouwend als een uitvoerend kunstenaar, vergelijkbaar met en musicus of een acteur. Wat je gaat zeggen/ spelen staat wel min of meer vast, maar hoe vertolk je het? Murakami ‘klinkt’ anders in het Engels dan in het Nederlands of Deens. Twee Nederlandse vertalers zouden in principe een eigen ‘vertolking’ van dezelfde brontekst kunnen maken. Net zoals Chopin, Bach en Shakespeare en Pinter ook eindeloos worden geïnterpreteerd en geherinterpreteerd.
Hoe beter de partituur, hoe meer interpretaties die verdraagt. Denk ik.
Iemand die Bach zingt of speelt, kent de muziek heel anders dan iemand die naar die muziek luistert. Je kunt het ook eindeloos blijven spelen/zingen, omdat het zo rijk is.
Voor een vertaling geldt dat denk ik ook. Er zullen best mensen zijn die een boek een keer of wat herlezen, maar je bij elk woord afvragen wat er wordt bedoeld is een extreem vorm van ‘slow reading’ waar een vertaler, denk ik, wel uniek in is.
Tijdens het vertaalproces tijger ik een keer of vier, vijf door de tekst. Als dat de vierde en de vijfde keer opnieuw een avontuur is, dan is er volgens mijn sprake van een goede partituur. Een goed boek.
Het klinkt misschien een beetje raar, maar ik vind de romans van Murakami, en ook De moord op Commendatore, gastvrij. Er is veel ruimte om er veel in te lezen.