Voor vertalers is het fijn dat de wereld steeds kleiner wordt. Moest je ooit woorden als sake of sashimi van een voetnoot voorzien, inmiddels is dat allemaal even ingeburgerd als kimono, zen en manga.
Natuurlijk blijven er nog genoeg dilemma’s over om op te lossen. Zoals bijvoorbeeld het verschijnsel dat de Japanse taal verschillende woorden kent voor ‘ik’: 私 (‘watakushi’ of ‘watashi’), 僕 (‘boku’) en俺 (‘ore’). Elk met hun eigen connotaties. De meest in het ooglopende: ore en boku zijn voorbehouden aan mannen. Ore is van deze tweede mannen-ikken de stoerste.
Het dilemma was zichtbaar in de anime ‘Your name’ . Daarin wisselen de hoofdpersonen in hun slaap van lichaam (Inderdaad, Murakami is niet de enige Japanner die parallele universa verkent…). Als het meisje – in het jongenslichaam – zijn vrienden tegenkomt, zegt ze eerst ‘watakushi’, waarop de jongens hem wazig aankijken. Dan zegt ze (in het jongenslichaam): ‘watashi’. Nog steeds zijn de vrienden verbaasd. Zo bedeesd/vrouwelijk kennen ze hun vriend niet. Het meisje-in-het-jongenslichaam krijgt het amper uit naar mond, maar probeert het met ‘boku’. Maar pas bij ‘ore’ is het voor de vrienden weer als vanouds. Arme ondertitelaar!
In ‘Hardboiled wonderland en het einde van de wereld’ voerde Murakami zowel een ik op die spreekt met ‘watashi’ en als een ik die spreekt met ‘boku’. Dat was tot niet zo lang geleden subtiele shit voor Japan-kenners en Murakami-freaks, maar inmiddels heeft het woord ‘boku-roman’ zijn intrede gedaan in de Nederlandse taal. Om precies te zijn in de ‘aanklacht en aankondiging’ van Auke Hulst in NRC van afgelopen zaterdag naar aanleiding van het verschijnen van een halve roman van Murakami.
Daar kunnen vertalers nog niet meteen hun voordeel mee doen. Het moment dat we ‘ik’ door ‘boku’ kunnen vervangen, of door 僕, is nog niet aangebroken. Het zegt – mijns inziens – wel iets over de statuur van Murakami dat het Nederlands is verrijkt met het woord ‘boku-roman’.